5 oktober 2023  |  Marc Kaptein

Op de dag dat in Nederland de najaarsvaccinatiecampagne weer is begonnen, ontvingen de grondleggers van de mRNA-vaccins, Katalin Karikó en Drew Weissman, de Nobelprijs voor de Geneeskunde. Je zou haast denken dat toeval niet bestaat.

Maar in alle ernst, dit was natuurlijk wél toeval. Maar wat geen toeval is, is dat de mRNA-technologie een wetenschappelijke overwinning is die precies op tijd kwam om miljarden mensen wereldwijd te beschermen. Aan deze technologie is door beiden jaren en jaren keihard, en zonder opgeven, gewerkt.

Wat mij van Karikó en Weissman - naast dit ongelofelijke doorzettingsvermogen - zo aanspreekt, is dat deze twee wetenschappelijke reuzen dezelfde overtuiging hebben als ik. Namelijk dat ‘science will win’ en dat dit de basis kan zijn om de wereld een betere plek te maken.

Wetenschap heeft ook in de meeste gevallen tijd nodig. De biochemicus Karikó en de arts-wetenschapper Weissman hebben al 20 jaar geleden de basis gelegd voor de ontwikkeling van de huidige, effectieve mRNA-vaccins tegen COVID-19.

Overigens is mRNA al veel eerder ontdekt. Sinds 1961, ruim zestig jaar geleden, zijn wetenschappers gaan nadenken hoe boodschapper/(m)essengerRNA in te zetten in de geneeskunde. Dit geldt trouwens ook voor de ‘lipid nanoparticles’, de vetbolletjes waar de hedendaagse mRNA-vaccins gebruik van maken om het mRNA in de cel te krijgen. Ook dit werd al in 1961 ontdekt

Maar wat Karikó en Weissman gedaan hebben, is de vertaalslag maken van een idee/concept naar een in de praktijk werkend vaccin. Zowel Karikó, een van origine Hongaarse wetenschapster, als de Amerikaan Weismann waren geïntrigeerd door mRNA. Gezamenlijk zijn zij sinds 1998 aan de slag gegaan om de technologie, informatie in een cel te krijgen en zo het lichaam wapenen tegen mogelijke indringers, te verwezenlijken.

Beiden wisten maar al te goed dat mRNA weliswaar heel instabiel is. En niet zomaar te gebruiken voor het overbrengen van instructies aan cellen, maar zij waren al vroeg overtuigd van de potentie van deze vorm van informatie-overdracht. mRNA, wanneer afgelezen door de cel, kan die cel namelijk veranderen in een ‘eiwit-naar-keuze-fabriekje’.

Katalin en Drew moesten echter eerst nog een paar grote drempels nemen eer het concept succesvol zou kunnen zijn.

Ten eerste kwamen ze erachter dat mRNA zo fragiel was dat het alleen onder zeer lage temperaturen stabiel bleef. -70 graden Celsius is de norm.

Ten tweede wordt mRNA, zonder aanpassingen, vrijwel onmiddellijk herkend door de cel als ‘lichaamsvreemd’ en geeft dan een afweerreactie. Kariko en Weismann deden echter een fundamentele ontdekking; als je één bouwsteen van het mRNA, genaamd uridine, aanpast (modificeert) tot pseudo-uridine dan wordt het mRNA niet herkend als lichaamsvreemd, treedt er geen afweerreactie op en wordt het mRNA intact gelaten. De cel kan de boodschap lezen en begint het eiwit te maken waarvoor het mRNA codeert. Dit eiwit traint vervolgens het lichaam zodat het direct in actie komt (met specifieke antilichamen en afweercellen) als de daadwerkelijke ‘indringer’(pathogeen) in het lichaam komt. Zo werkt een mRNA-vaccin.

Deze ontdekking vormt het fundament voor de huidige modified-RNA-vaccins. En zelfs voor bedrijfsnamen die velen van ons nu kennen. Zo staat Moderna bijvoorbeeld voor Modified (aangepast) RNA. En werd het naast Pfizer/BioNTech, waarin NT voor New Technologies staat, een bekende naam tijdens de coronacrisis.

Dat de Nobelprijs nu aan hen is toegekend, is een eer die zij meer dan verdienen en die zeer terecht is. Pfizer, en ik, ondersteunen deze keuze dan ook met het grootst mogelijke respect. Want nogmaals, zonder de ontdekkingen ruim 20 jaar geleden was er nu geen mRNA-vaccinplatform waardoor miljarden mensen wereldwijd beschermd werden, de gezondheidszorg ontlast en onze maatschappij genormaliseerd. Dan is zelfs de erkenning door de Nobelprijs jury nog maar het begin van de dank die zij verdienen.

Tot slot, sinds 2013 werkte Karikó voor BioNTech. Maar in 2022 ging ze daar weg om zich weer vol op onderzoek te kunnen richten. Ook dat is iets waar ik veel waardering voor heb. Ze gaat niet op haar lauweren rusten maar stort zich weer vol op haar passie, de wetenschap. Zo was ik deze week in het Prinses Maxima kinderkanker centrum. Daar wordt pijnlijk duidelijk dat we met elkaar, de academische wereld en de innovatieve geneesmiddelensector, nog veel behandelingen te ontdekken hebben. Science will win.

Marc Kaptein
medisch directeur Pfizer Nederland